Wednesday 6 June 2012

رۆتین بە زیادکردنی کارمەند چارە ناکرێت

ناسنامە، فۆڕمی خۆراك، پشتگیریی نیشتەجێبوون و سەد شتی دیكە لەگەڵ خۆت بێنە. لەو ژوورەوە بۆ ئەو ژوورە بڕۆ. لە    ژمێریارەوە بۆ بەڕێوەبەر. لە مۆرەوە بۆ ئیمزا. ئەمڕۆ بڕۆ سبەی وەرەوە."   

ئەمە شێوەی ڕاپەڕاندنی كاروباری خەڵكە لە دامودەستگەكانی حكوومەتدا كە پسپۆڕی كارگێڕی دكتۆر (هێژا بەدرخان) ئاماژەی پێ دەدات. ئەو پسپۆڕە پێی وایە زۆربەی مامەڵەكانی خەڵك بە بێ ئەو هەموو بەڵگەنامانە و هێنانوبردنەیش جێبەجێ دەكرێن.

له‌ سه‌ره‌تای ئه‌م هه‌فته‌یه‌دا، دكتۆر (هێژا) لە كۆنفڕانسی "حوكمڕانیی باش و گەشەی ئابووریدا" بەشداری کرد که‌ ''ئه‌نستیتۆی توێژینه‌وه‌ و په‌ره‌پێدانی کوردستان'' له‌ هه‌ولێر سازی کردبوو. ئه‌و پێی وایە حوكمڕانییەكی باش نایەتە كایەوە ئەگەر كاری بەڕێوەبەردن وەك پیشە سەیر نەكرێت. 

بەشێكی زۆر لە بەڕێوەبەرانی دامودەستگەكان بە بڕوای دكتۆر (هێژا) لە كاری بەڕێوەبردندا پسپۆڕ نین و لە هەڵەی خۆیانەوە فێر دەبن. لەگەڵ ئەوەیشدا ئەو لەو بڕوایەدایە كە زۆربەی بەڕێوەبەری دامودەستگەكان خۆیان پێ هەموو شتێكە و هیچ حیسابێك بۆ كارمەندەكانیان ناكەن.

ئەو عەقڵییەتە بە گوتەی ئەو پسپۆڕە، میراتی سیستەمی سەربازیی ئینگلیزەكانە كە ساڵی بیستەكان هێنایانە عێراقەوە. لەو سیستەمەدا كاتێك كارمەندێك بیرۆكەیەكی خۆی دەردەبڕێت، بەڕێوەبەر پێی دەڵێت: "ئەوە كاری تۆ نییە و بڕۆ ئیشی خۆت بكە."

پشتگوێخستن و حیسابنەكردن بۆ كارمەند بە بڕوای دكتۆر (هێژا) توانای داهێنان و دڵسۆزی لە كارمەنداندا دەكوژێت. دەرەنجام وای لێ دێت كارمەندیش حیساب بۆ خەڵك ناكات و بە جۆرێك مامەڵەیان لەگەڵدا دەكات كە ئەوان بە قەرزداری خۆی دەزانێت.

"یاخوا دوژمنیشت رێی نەكەوێتە دائیران"
دەستگەیەك كە دادەمەزرێت بۆ پێشكەشكردنی خزمەتێكە بە خێراترین و باشترین شێوە، بەڵام وەك دكتۆر (هێژا) دەڵێت: "هاووڵاتی پێی خۆشە هەموو شتێكی بەسەر بێت، تەنیا ڕێی نەكەوێتە دامودەستگەكانی حكوومەت."

چارەكردنی ئەو ڕۆتینە كوشندەیە بە گوتەی دكتۆر (هێژا بەدرخان) لە ڕێگەی زیادكردنی كارمەندەكانەوە چارە ناكرێت، بەڵكوو كارێك كە بە 3 كەس جێبەجێ دەكرا، ئەم جارە دەبێت بە ژێردەستی 11 كەسدا تێپەڕێت.

وڵاتانی پێشكەوتوو ئەو كێشەیەیان لە ڕێگەی بەكارهێنانی تەكنەلۆژیای زانیارییەوە چارە كردووە كە بە گوتەی ئەو پسپۆڕە، دەكرێت هەرێمیش ئەو ڕێگەیە بگرێتە بەر. جگە لەوە دكتۆر (هێژا) پێی وایە لە ئەبنەڕەتدا پێویست ناكات خەڵك بۆ هەموو مامەڵەیەك سەردانی دامودەستگەكان بكەن و ئەو هەمووە بەڵگەنامەیە لەگەڵ خۆیاندا ببەن، چونكە بەشێكی زۆر لە مامەڵەكانیان لە ڕێگەی ئینتەرنێتەوە ئەنجام دەدرێت.

دكتۆر (هێژا) دەڵێت: "كەسێك كە دەیەوێت مۆڵەتی شۆفێری دەربهێنێت، پێویست ناكات یەك دنیا بەڵگەنامە لەگەڵ خۆیدا بۆ ئەم ژوور و ئەو ژوور بگێڕێت و لەو نۆرانەدا ڕاوەستێت كە هەناسەدان تێیدا زەحمەتە، بەڵكوو دەكرێت هەموو كارەكان بە پۆستە یان ئینتەرنێت ئەنجام بدات و كاتی تاقیكردنەوەكە ئامادە بێت."

هەڵسەنگاندن بە پێی پێوەر نەك مەزاج
هۆكارێكی دیكەی نادڵسۆزیی كارمەندان بە بڕوای پسپۆڕی كارگێڕی دكتۆر (هێژا بەدەرخان) لێپرسینەوە و هەڵسەنگاندنی كارمەندانە، بەڵام دەڵێت: "هەڵسەنگاندن ئەوە نییە كە بەڕێوەبەر بە مەزاجی خۆی بە یەكێك بڵێت تۆ باشی و پاداشتی بكات و ئەوی دیكەیش سزا بدات."

هەڵسەنگاندنی كارمەند بە گوتەی دكتۆر (هێژا) لەسەر بنەمای (وەسفی وەزیفی) دەكرێت كە بریتییە لە پێناسەكردنی هەموو كارەكانی نێو دامودەستگەكە و ئەرك و مافی كارمەندەكان. كاتێك كاری كارمەند لەگەڵ ئەو پێوەرانەدا نەگونجا، بە بڕوای ئەو پسپۆڕە نابێت یەكسەر سزا بدرێت، بەڵكوو دەبێت بنێردرێتە خولی ڕاهێنان تا توانای بەرز بكرێتەوە.

ئەو نایشارێتەوە كە لە هەرێمدا كاتێك كارمەند دادەمەزرێنن، نەك تەنیا ئەرك و مافەكانی بە وردی بۆ شی ناكەنەوە، بەڵكوو زۆربەی دامودەستگەكانی هەرێم وەسفی وەزیفییشیان نییە.

وەسفی وەزیفی بە گوتەی دكتۆر (هێژا) كاری ئەنجوومەنی ڕاژەیە كە لەگەڵ ئەوەی یاساكەی لە پەرلەمان دەرچووە، دانەمەزراوە. 
هاوكات ئەنجوومەنی ڕاژە دەبێت سەیری هەموو دامودەستگەكان بكات و بزانێت چەند كەسیان هەیە و لە كوێ زیادە یان كەمییان هەیە. ئاستی شارەزاییان لە چ ئاستێكدایە و پێویستە لە چ ئاستێكدا بن. 

ئەو بە پێویستی دەزانێت كە ئەو ئەنجوومەنە بە زووترین كات دابمەزرێت، بەڵام هۆشدارییش دەدات كە ئەو كەسانەی كاری تێدا دەكەن، بە هیچ شێوەیەك لەسەر بنەمای حزبایەتی دانەمەزرێن، بەڵكوو لەسەر ئەساسی لێهاتوویی و دڵسۆزی دابمەزرێن. 

بە بڕوای پسپۆڕی كارگێڕی دكتۆر (هێژا بەدرخان) ئەگەر دامەزراندن لە ڕێگەی ئەنجوومەنی ڕاژەوە نەبێت، كێشەی    
دامودەستگەكان نەك چارە نابێت، بەڵكوو گەورەتریش دەبێت.

                                             محەممەد تاهیر 

               

http://hawler.in/news29099-4.htm

Thursday 31 May 2012

ماموستايه‌كێ‌ زانكۆيا دهۆك يێ‌ پشكداريێ‌ د نڤيسينا راپۆرتا گه‌شه‌پێدانا مرۆڤي ل عيراقي دكه‌ت

ماموستايه‌كێ‌ زانكۆيا دهۆك يێ‌ پشكداريێ‌ د نڤيسينا راپۆرتا گه‌شه‌پێدانا مرۆڤي ل عيراقي دكه‌ت


سه‌رۆكێ‌ پشكێن زانستێن سياسي و زانستێن كومه‌لايه‌تي ب وه‌كاله‌ت ل زانكۆيا دهۆك د. هێژا سندي ل دووڤ داخوازا ده‌سته‌يا ئامارا هه‌رێما كوردستانێ‌ دێ‌ پشكداريێ‌ د نڤيسينا راپۆرتا گه‌شه‌پێدانا مرۆڤي دا ل عيراقێ‌ بۆ سالا 2012 دكه‌ت.
د. هێژا سندي بۆ رۆژنامه‌يا ئه‌ڤرۆ دياركر كو ئه‌و سێ‌ كه‌س ژ هه‌رێما كوردستانێ‌ ب ناڤێ‌ ده‌سته‌يا ئامارا هه‌رێمێ‌ كو سه‌ر ب وه‌زاره‌تا پلاندانانێ‌ ڤه‌ يه‌ دێ‌ پشكدارن د نڤيسينا راپۆرتا گه‌شه‌پێدانا مرۆڤي دا ل عيراقێ‌ بۆ سالا 2012 كه‌ن كو دێ‌ ب هه‌ڤپشكي بيت د ناڤبه‌را ده‌سته‌يا ئامارا هه‌رێمێ‌ و ده‌زگايێ‌ ناڤه‌نديێ‌ ئامارێ‌ ل به‌غدا و ب پشته‌ڤانيا ئاژانسا نه‌ته‌وه‌يێن ئێكگرتي بۆ گه‌شه‌پێدانێ‌ .
ل دۆر ناڤه‌رۆكا راپۆرتێ‌ د. هێژا سندي گۆت: د راپورتێ‌ دا پشكه‌كا تايبه‌ت يا تێدا گرێدايي هه‌رێما كوردستانێ‌ يه‌ داكو ئه‌و پێشكه‌فتنێن د بياڤێ گه‌شه‌پێدانا مرۆڤي دا په‌يدا بووين جودا دڤێ‌ راپورتێ‌ دا بهێنه‌ دياركرن.
ناڤبري ئه‌وژي دياركر كو راپۆرتا ئه‌ڤ ساله‌ دێ‌ د بياڤێ‌ ب هێزكرنا گه‌نجان دا بيت د بياڤێن كاري و فێركرنێ‌ و پشكداريا سياسي و ئه‌و هه‌ڤركيێن د هێنه‌ پێشيا وان.
گرنگيا ڤێ‌ راپۆرتێ‌ هه‌ر وه‌كي دكتوري به‌حسكري د وێ‌ چه‌ندێ‌ دايه‌ كو ل سه‌ر شه‌نگسته‌يێ‌ وێ‌ دێ‌ سياسه‌ت و هاريكاريێن نيڤده‌وله‌تي بۆ عيراقێ‌ هێنه‌ كرن و دێ‌ بۆ هه‌ردو حكوومه‌تێن عيراقێ‌ و هه‌رێما كوردستانێ‌ ژي مفا ژێ‌ هێته‌ ديتن بۆ سه‌ره‌ده‌ريكرنێ‌ د گه‌ل وان بياڤێن د راپورتێ‌ دا هاتين گرێدايي گه‌شه‌پێدانێ‌ و ئاسته‌نگێن وێ‌.
ل دووماهيێ‌ ژي دكتوري گۆت: ئه‌ڤ راپۆرته‌ ل دوماهيا ئه‌ڤ ساله‌ دێ‌ ب هه‌رسێ‌ زمانێن كوردي و عه‌ره‌بي و ئنگليزي ده‌ركه‌ڤيت، كو دوماهيك راپۆرتا ژ ڤي جۆري ل سالا 2008 ل عيراقێ‌ هاتبوو ده‌رێخستن.




http://www.evropress.org/in.php?page=nuce&id=6241

Wednesday 2 May 2012

Today

Today....
is a beautiful controversy
of total awareness
like you!
This morning was born...
in a cradle of magical rays
just like your face...
shiny though, the nobody
is still out there
Your day...is a contrast of faith
while constant disbelieve...
in all around...in me
Your day..
is a fading spring
reaching out
early summer brazes of a 'Duhoky' day
with innocent promises
of an old wish
then all the sudden...
storms...thunders...
as if thousands of trumpets
declare the day
of a born miracle
Today..
is just like you
a beautiful controversy
started with a colorful spring
passed by a gloomy summer
and ending up
with blessings of rain...
what a beautiful controversy?
just like you...
on your day

Heja
May.2.2012

Wednesday 11 April 2012

Education in Relation to Nationalism and Citizenship with focus on the case of Kurdish youngsters

A Facebook friend of mine (Idrees Mohammed) asking me on my wall about my today's live talk in Radio Duhok on "Education in Relation to Nationalism and Citizenship with focus on the case of Kurdish youngsters"

Idrees Mohammed: I think the Kurdish sentiment of nationalism has somewhat been affected by globalization though there are other factors as well. I missed the event but I would love to listen to it. Any idea if it's going to be repeated please?


Me: Not really. I can ask though. However, my view was totally different from the common "sentiment' one as I was tolled by some. One, I do not believe in the conventional communist kind of way of mass mobilization towards nationalism. Instead I advocate on healthy citizenship as an approach for healthy nationalism even in the case of emerging states like Kurdistan. Two, I disagree with the way some elites are dealing with the so called 'Youngsters Case' as if the latter are an unusual beast that needs to be tamed! Personally, I believe we need to provide them with 'qualitative' opportunities to be good and productive citizens, be to them good examples/role models in politics, leadership, education...etc rather than stereotyping, clear procedures and incentives for boosting small business for example (not only marriage loans!!!), equity in good education instead of 'equality in education for all' which has no meaning...etc, we need to think with them not for them, to provoke our people/youngsters to have a critical mindset instead of applying the caret and donkey metaphor by wanting them to be thankful to us for providing them with a shadow instead of a live and a fish instead of a fishing hook...and much more while expecting them to exercise 'sentiment nationalism'. These were some of the opinions which I presented; of course in a simpler discourse in order to reach out much of the audiences.

Friday 6 April 2012

كێ پێوسته‌ له‌ ناو كابینه‌ى حه‌وته‌م دا بن:سیاسه‌تمه‌داره‌كان یان ته‌كنوكراته‌كان یاخود 'لێهاتوكراته‌کان'؟



بیرم دێت پێش زیاتر له‌ بیست سال كه‌ هێشتا قوتابى به‌كالوریوس بووم ماموستاى وانه‌ى سه‌ركردایه‌تى وتى "كورینا, وه‌كو چۆن دكتۆرێكى زیره‌ك ده‌بێ چاره‌سه‌رى نه‌خوشَك بكات ئاوا سه‌ركرده‌ى ئیدارى ده‌بێ بتوانێ ئێش و گرفته‌كانى بژێوى مله‌تى خۆى چاره‌سه‌ر بكات"

 وه‌ك چاودێركى بارودوخى دورست كردنى كابینه‌ى حه‌وته‌مى هه‌رێمى كوردستان پێم وایه‌ پرسى ئایا حكومه‌تێكى ته‌كنوكراتى مان هه‌بێ یاخود حكومه‌تێكى فره‌ حزبى پرسى ئاسایین به‌ڵام ده‌بێ پرسه‌كان قووڵتر بن چونكه‌ كارتیَِكردنى وه‌ڵامه‌كان له‌سه‌ر بژێوى مله‌ت گه‌وره‌ن. واته‌ ئه‌نجامى پرسه‌كان یان درێژه‌ ده‌دات به‌ ئه‌مڕۆمان و یان ده‌مانباته‌ ئاینده‌یكى گه‌شتر به‌ كورترین ماوه‌. 
له‌ كاتێكدا كه‌ له‌وانه‌یه‌ كابینه‌ى حه‌وته‌م زیاتر په‌ره‌ بدات به‌ چه‌سپاندنى كاركردن و ناوه‌رۆكى ده‌زگه‌كان, نا به‌شداربونى ئۆپوزسیۆن له‌ لایه‌كیكه‌وه‌ له‌ كابینه‌ى حه‌وته‌مدا سروشتى ئه‌ركى سه‌رشانى سه‌رۆكى حكومه‌ت و جێگره‌كه‌ى ده‌گورێت. پێمان وایه‌ فشارى ئۆپوزسیۆن له‌م قۆناغه‌ى داهاتودا سه‌خت تر ده‌بێ له‌ رووى چاودێرى و ره‌خنه‌ گرتن له‌ ئه‌داى كابینه‌كه‌. دیسانه‌وه‌ نابێ له‌ بیر خۆمان ببه‌ینه‌وه‌ كه‌ ئه‌زمونى ئۆپوزسیۆنش به‌ره‌به‌ره‌ به‌ره‌پێدانى به‌سه‌ردا هاتووه‌ وه‌ك ئاشكرایه‌ له‌ ورده‌كارى خیتابه‌كانیاندا كه‌ فشارى پیشه‌ییان له‌ رووى حوكمرانییه‌وه‌ ده‌وله‌مه‌ندتر بووه‌. دیسانه‌وه‌ و له‌ رووى ستراتیژیه‌وه‌ پێم وایه‌ چاوروان ده‌كرێت له‌ ئۆپوزسیون كه‌ هه‌وڵ بده‌ات سوود له‌و هه‌له‌انه‌ وه‌ربگرێت بۆ ئه‌وه‌ى شێوه‌ى خۆى له‌ خه‌یالى خه‌ڵكى كوردستاندا وه‌ك وردبینێك زیاتر بچه‌سپێنێت. ده‌كرێ ئه‌مه‌ بۆخوى قۆناغێكى تر بێت له‌ خۆ سازدان بۆ وه‌رگرتنى ده‌سه‌ڵات له‌ كاتێكدا ئالوگۆركردنى سه‌رۆكایه‌تى كابینه‌كه‌ درفه‌تێكه‌ بۆ ئوپۆزسیون كه‌ ده‌رىبخات هه‌ردوو حیزبه‌ سه‌ركیه‌كان و ئتیفاقیه‌تى ستراتیژى و ئه‌زمونى حكومرانى به‌یه‌ك باكێج زۆر سه‌ركوتو نه‌بوون كه‌ پێم وایه‌ له‌ رووى شیكردنه‌وه‌ى ستراتیژى و ئه‌كادیمیه‌وه‌ كارێكى ئاساییه‌ چونكه‌ هه‌موو ئۆرگانێك ده‌یه‌وێ خۆى له‌ ململانێدا به‌ سه‌ركه‌وتوانه‌ ده‌رچێت. 
به‌ پێى ئه‌م خوێندنه‌وه‌یه‌ پێم وایه‌ ده‌بێ كاندیدكردنى ئه‌و كه‌سانه‌ى كه‌ پۆستى وه‌زیر وه‌رده‌گرن زیاتر به‌هۆى چه‌ند پێوه‌رێكى بابه‌تانه‌وه‌ ئه‌نجام بدرێ ئینجا به‌ ته‌وافقى سیاسى بێت, مه‌به‌ستم لێردا ئه‌وه‌یه‌ كه‌ پرۆسه‌ى كاندیدكرن له‌ ناو خودى حیزبه‌كه‌دا نه‌ك له‌ نێوان حیزبه‌كاندا كه‌ له‌ حاله‌تى دووه‌مدا زیاتر پرۆسه‌یێكى ته‌وافقیه‌. 

چه‌مكى ته‌كنوكراسیه‌ت (ته‌كنو:پیشه‌) و( كرات:حكم) به‌ چه‌ند جۆرێك له‌ مێژوى ئه‌كادیمى و پراكتیكىدا  پێناسه‌كراوه‌ و ده‌توانین بڵێن له‌ روِیه‌كى زۆر ته‌سكه‌وه‌ په‌یابووه‌ هه‌ر له‌ بزوتنه‌وه‌ى (William Smith) وه‌ له‌ 1919 كه‌ ته‌كنوكرات زیاتر به‌ ئه‌ندازیار ده‌وترا واته‌ ئه‌و كه‌سیه‌ كه‌ بیر و باوه‌رى پیشه‌یى (میهه‌نى) زاڵ ده‌بێ له‌ لاى له‌كاتى بریار وه‌رگرتندا كه‌ ئه‌مه‌ش هه‌ڵه‌ نیه‌ له‌كاتێكدا كه‌ بریاره‌كه‌ ته‌كنیكى بێت وه‌ك دروستكردنى ده‌رمانێك یان پردێك یان چاكردنه‌وه‌ى ئامێرێك له‌ كارگه‌یكدا. به‌لام كاتێك كه‌ ئه‌نجامى ئه‌م جۆره‌ بریارانه‌ كارتێكردنى هه‌بێت له‌ سه‌ر بژێوى خه‌لك ئه‌وكاته‌ سنوورى بریاره‌كه‌ فراوانتر ده‌بێت و فاكته‌رى تر به‌خۆیه‌وه‌ ده‌گرێت وه‌ك بیر و بۆچونى میلله‌ت له‌سه‌ر كاره‌كانى حكومه‌ت كه‌ پێى ده‌گوترێت "دیموكراسیه‌ت له‌ خزمه‌تگوزاریدا".


 گومانیشى تیدا نیه‌ كه‌ گۆرینى رۆلى ته‌كنوكراته‌كان به‌هۆى به‌ده‌زگاكردن و بووژاندنه‌وه‌ى دیموكراسیه‌توه‌ له‌ ناوه‌راستى سه‌دى پێشودا هه‌ڵه‌یه‌ك نه‌بو به‌لكو رێگاى خۆشكرد بو په‌یدابونى كۆمه‌له‌ چه‌مكێكى تر وه‌ك "حوكمرانى باش"(Good Governance).
حوكمرانى باش به‌پێى پێناسه‌ى نه‌ته‌وه‌ یه‌گرتووكان له‌ هه‌شت لایه‌نى سه‌ره‌كى پێكهاتووه‌:یه‌ك "شه‌فافیه‌ت" دوو "گه‌یاندنى بیروبوچونه‌ جیاوازه‌كانى كۆمه‌لگا به‌ یه‌كتر" سێ "به‌هانا هاتنى پێداویستیه‌كانى خه‌ڵك له‌ كاتى خۆیدا(ئیستجابه‌)" چوار "به‌رپرسیاریێتى له‌ ئه‌نجامى بریاره‌كان  پێنج "رۆلى یاسا" شه‌ش "به‌شداربونى خه‌ڵك له‌ دروست كردنى بریاره‌كاندا" حه‌وت "تواناى جێبه‌جیكردنى بریارى خزمه‌تگوزار و كه‌ل و په‌ل" و هه‌شت "عه‌داله‌ت له‌ هه‌له‌كانا" 

لێره‌دا گرنگ ئه‌ویه‌ بو خوێنده‌وارى به‌رێز روونى بكه‌ینه‌ه‌وه‌ كه‌ نه‌ ته‌كنوكراسیه‌تى ته‌سك واته‌ ته‌نها لایه‌نه‌ پیشه‌ییه‌كه‌ى له‌ كاردا ونه‌ك سیاسه‌ت كردنى بێ توانایه‌كى پیشه‌یى سه‌ركه‌وتووبن به‌جیا له‌یه‌كترى. به‌ بۆچونى ئێمه‌ حكومه‌تێكى لێهاتوو له‌ سه‌ر بنه‌ماكانى "حوكمرانى باش" ته‌نها جوره‌ حكومه‌تێكه‌ كه‌ ده‌توانێ لایه‌نه‌ فه‌نیه‌كان جێبه‌جێ بكات له‌ هه‌مان كاتدا كه‌ متمانه‌ بداته‌ میلله‌ت یا خود ده‌نگده‌ران .ئه‌م بۆچونه‌ وامان لێده‌كات كه‌بگه‌رێینه‌وه‌ سه‌ر هه‌شت لایه‌نه‌كه‌ى پێناسه‌ى حوكمرانى و لێره‌دا بۆمان روون ده‌بێته‌وه‌ كه‌ جگه‌له‌ "شه‌فافیه‌ت" و "به‌یه‌ك گه‌یاندنه‌وى بیروبوچونه‌ جیاوازه‌كانى كۆمه‌لگا به‌ یه‌كتر" و "به‌شداریكردنى خه‌ڵك له‌ دروست كردنى بریاره‌كاندا" لایه‌نى سیاسین و پێنج لایه‌نه‌كه‌ى تر زیاتر لایه‌نى پیشه‌یى به‌خۆیه‌وه‌ ده‌گرن وه‌ك "عه‌داله‌ت له‌ هه‌له‌كاندا" كه‌ دراشتنى كاره‌كان و مووچه‌ به‌رامبه‌ره‌كه‌ى و پرۆسه‌ى دامه‌زراندنى كارمه‌ند به‌پێى ستانده‌ردى زانسته‌ مرۆیه‌كان نمونه‌ن له‌سه‌ر عه‌داله‌ت له‌ هه‌له‌كاندا.

مێژوى ئه‌ده‌بیاتى دانانى حكومه‌ت له‌ به‌ریتانیا له‌ لێكولینه‌ویه‌كى سه‌ر به‌ په‌رتوكخانه‌ى په‌رله‌مانى به‌رتانیا بۆ نمونه‌ ئاشكرا ده‌كات كه‌ ئه‌و بنه‌مایانه‌ى سه‌رۆك وه‌زیرانى هه‌ڵبژێراو له‌سه‌ر ئه‌وه‌ستێت بۆ هه‌لبژاردنى وه‌زیره‌كان ئه‌مانه‌ن: یه‌كه‌م "توانا له‌ به‌رێوه‌بردندا" دووه‌م "ئه‌زمونى سیاسى" سێ هه‌م "كارامه‌ و به‌ توانایى له‌گفتوگۆى په‌رله‌مانتاریدا" و چواره‌م "به‌رچاوگرتنى دلسۆزى". به‌لام و له‌ هه‌مان كاتدا جه‌خت ده‌كرێت له‌سه‌ر ئایا كاندیده‌كان شووناسیان یان به‌رنامه‌كه‌یان چیه‌ بو وه‌زاره‌ته‌كان تاكو بتوانن گۆرانكارى چۆنیێتى به‌ ده‌ست بێنن له‌ ماوه‌ىبونیان له‌ پۆسته‌كه‌انیاندا .دیسان و له‌ هه‌مان لێكولینه‌ودا بۆمان ده‌رده‌كوێت چون نه‌هاتنى هه‌ندێك بۆ ناو حكومه‌تى سه‌رۆك وه‌زیرانى ئه‌و كاته‌ (Bonar law) له‌ سالى  1922 فشارێكى زۆرى خسته‌ سه‌ر ئه‌م سه‌رۆك وه‌زیرانه‌ بۆیه‌ كابینه‌كى و كابینه‌ى دواى ئه‌ویش كه‌ له‌ هه‌مان بارودوخدابوو كابنیه‌كى لاواز بو له‌به‌ر كه‌مى ژماره‌ى كاندیدى لێهاتو له‌ به‌رده‌ستدا كه‌بوه‌ به‌ هۆى لاوازى به‌رنامه‌ى سیاسى حكومه‌ته‌كه‌ (مه‌به‌ست له‌ سیاسى لێره‌دا پۆڵسى نه‌ك پۆڵیتكس).
بۆیه‌ لێره‌دا پێم وایه‌ پێویسته‌ سه‌رۆك وه‌زیرانى كابینه‌ى حه‌وته‌م ته‌نانه‌ت به‌نه‌هاتنى ئۆپۆزسیۆن له‌ ناو ئه‌م كابینه‌یه‌دا پێوه‌ركانى خۆى به‌بایه‌خێك ولێكدانه‌وێكى زۆر ده‌ستنیشان بكات كاتى كاندیدكردنى وه‌زیره‌كان. ئه‌مه‌ له‌كاتێكدا كه‌ چه‌ند فاكته‌رێكى تر وا ده‌كات ژماره‌ى خه‌ڵكى شیاو وبه‌رده‌ست بو كاندیدكردن كه‌متر ببێت وه‌ك ته‌مه‌ن یان تواناى ئیدارى یان نه‌بونى خه‌سله‌تى كه‌سایه‌تى لێهاتوو. بۆیه‌ ئه‌م شیكردنه‌وه‌ى وه‌ك گه‌ل ده‌مان خاته‌ به‌رامبه‌ر پرسیارێكى گرنگ ئه‌ویش "ئایا چ جوره‌ مرَوڤێك ده‌بێت كاندید بكرێت بو كابینكه‌ و له‌سه‌ر چ بنه‌مایه‌ك؟" 

جارێ لێره‌دا به‌ پێویستى ده‌زانم ره‌خنه‌ بگرم له‌سه‌ر چه‌ند تێگه‌یه‌ك یان دیارده‌یك له‌ كه‌لتورى سیاسى و ئیدارى كوردستاندا,  یه‌كێكیان ئه‌ویه‌ كه‌ ته‌كنوكراتیه‌ت هاو ماناى بڕوانامه‌ نیه‌ چونكه‌ كه‌سى ته‌كنوكرات زۆر ده‌میك پێش قوتابخانه‌كان په‌یدابوون. دووه‌م هه‌موو قوتابخانه‌ و زانكۆكان به‌رنامه‌ى ستانده‌رد وته‌واو و بێ كه‌م و كورى نیه‌ ته‌نانه‌ت له‌ فێركردنى مه‌یدانى به‌ زانكۆ جیهانیه‌كانیشه‌وه‌. سێ هه‌م ئه‌گه‌ر هات و ته‌كنوكراتیه‌ت رامانى پسپۆرى بدات ئه‌مه‌ نابێ ببێته‌ هۆكارى ئه‌وى دكتۆرێك ببێته‌ به‌ وه‌زیرى ته‌ندورستى هه‌رچه‌نده‌ ئه‌گه‌ر ئه‌زمونى به‌رێوه‌بردنیشى له‌ سیسته‌مى ته‌ندروستى عێراقى وه‌ریگرتبێت چونكه‌ بۆخۆى سیسته‌مێكێ دواكه‌وتوه‌, ئه‌مه‌ جگه‌ له‌ وه‌ى كه‌ دارشتنى دیده‌یه‌كى گونجاو بۆ كه‌رتى ته‌ندورستى ولاتێك و ئینجا دانانى به‌رنامه‌یكى سیاسى (پۆلسى) هیچ په‌یوندیه‌كى به‌ ئه‌زمونێكى پزیشكیه‌وه‌ نیه‌ مه‌گه‌ر ئه‌م دكتوره‌ بێجگه‌ له‌ وه‌ى بابه‌تى سیاسه‌تى ته‌ندورستى خوێندبێت و ئه‌زمونێكى باشیشى تێدا په‌یداى كردبێت .

 دیسان دیارده‌یكى تر له‌ كوردستاندا كه‌ چه‌ند سالێكه‌ داهاتووه‌ ئه‌ویش هه‌وڵ دانى هندێك له‌ به‌رپرسان یاخود سیاسه‌تمه‌داران بۆ وه‌رگرتنى باوه‌رنامه‌ى تر (به‌كالوریۆس و بڵندتر )كه‌ له‌رووى ماف و نه‌ریتى ئاكدیمیه‌وه‌ به‌لاى منه‌وه‌ زۆر ئاساییه‌. به‌ڵام ئه‌مه‌ نابێت ببێته‌ به‌هانه‌ى شیاوكردنى بۆ حوكمرانى یان درێژه‌ دان به‌مانه‌وه‌ى له‌ پۆسته‌كه‌یدا.
  دیسان به‌ بۆچونى من ده‌بێ بروانامه‌ كاریگه‌ر بێت له‌سه‌ر هه‌ڵگره‌كه‌ى وره‌نگ بداته‌وه‌ له‌ توانا و بیرو باوه‌ره‌كانیدا, ئه‌مه‌ش دیارده‌یێكى سه‌یرم بیرده‌خاته‌وه‌: ئه‌ویش له‌ ماڵ په‌رى یێكێك له‌ وه‌زاره‌ته‌كانى كابینه‌ى شه‌شه‌مدا له‌ به‌شى پێناسه‌كردنى وه‌زیردا پسپۆریه‌ سه‌ركیه‌كه‌ى كه‌ به‌ هیج جۆرێك په‌یۆندى به‌ كارى وه‌زارته‌كه‌یه‌وه‌ نیه‌ له‌ یه‌كه‌م دێرا هاتوه‌ له‌ كاتێكدا ئه‌و پسپۆرییه‌ى كه‌ دواتر به‌ ده‌ستى هێناوه‌ و په‌یوه‌ندى به‌ وه‌زاره‌ته‌كه‌یه‌وه‌ هه‌یه‌ دوایخستوه‌. ئه‌مش راماناى ئه‌وه‌ ده‌دات كه‌ بروانامه‌كه‌ى دوه‌مى هیچ ره‌نگدانه‌وه‌یه‌كى نه‌بوه‌ له‌ سه‌رى.

شیكردنه‌وه‌ى چه‌مكى حكومرانى باش و له‌ رووى ئه‌كادیمیه‌وه‌ دووپاتى ده‌كاته‌وه‌ كه‌ ئه‌و كه‌سه‌ى ده‌ته‌وانێت كارى حوكمرانى بكات ده‌بێ سه‌خه‌له‌تى زیاترى له‌ ته‌كنوكراسیه‌ت هه‌بێ ئه‌ویش لێهاتوكراتیه‌ته‌ یاخود میروتوكراسیه‌ت (meritocracy)  كه‌ پێناسه‌ ده‌كرێ "ئه‌و حكومه‌ته‌یه‌ كه‌له‌لایه‌ن خه‌لكێكى شاره‌زا یان به‌ توانا هه‌له‌ئه‌سورێ." لێره‌دا ده‌بێ روونى بكه‌ینه‌وه‌ كه‌ ئه‌گه‌ر هه‌ندێ كه‌س بڵێن له‌ ولاته‌ پێشكه‌وتوه‌كاندا وا ده‌رده‌كه‌وێت  كه‌ وه‌زیر كه‌سێكى زیاتر سیاسیه‌ و مه‌رج نیه‌ زۆرتر بزانێ له‌ یاریده‌دره‌كانى (به‌رێوه‌به‌رى گشتى) كه‌ ئه‌م بۆچونه‌ هه‌ڵه‌یه‌ چونكو ئه‌گه‌ر سه‌یرى كورته‌ نامه‌ ژیانى زۆربه‌یان بكه‌ین ده‌بینین وه‌زیره‌كه‌یان (سكرتێر له‌ سیسته‌مى به‌ریتانى بۆنمونه‌) مرۆڤێكى به‌راست و دورست كارا بووه‌ له‌ بوارى وه‌زاره‌ته‌كه‌یدا پێش ئه‌وه‌ى ببێت به‌وه‌زیر ئه‌مه‌ش چ له‌ بوارى حكومه‌تدا بوبێ یان له‌ كه‌رتى تایبه‌ت ئیشى به‌ سه‌ركوتوانه‌ ئه‌نجام دابێت, كه‌واته‌ كه‌سه‌یاتیێكى سه‌ركه‌وتو له‌ كه‌رتى تایبه‌تدا ده‌كرێت كاندید بكرێ بۆ وه‌زاره‌تێكى وه‌ك بازرگانى بو نمونه‌ یان كه‌سیك كاندید بكرێ بو وه‌زیرى كاروبارى كۆمه‌لایه‌تى چونكو له‌ كارى كومه‌لگاى مه‌ده‌نیدا ئیشى باشى كردوه‌. له‌ لاێكیكه‌وه‌ ولاتێك وه‌كو به‌ریتانیا راسته‌ پوستى وه‌زیر (سكرتێر) پۆستێكى سیاسیه‌ به‌ڵاِم جگه‌ له‌ تواناى ئیداریه‌كانى خۆى سیستمێكى زور پێشكه‌وتوو و چه‌ند دامه‌زراۆكى پروفیشینالى ئیدارى هه‌یه‌ كه‌ په‌رده‌دات به‌ كارى كارمه‌ندانى ژێر ئاستى وه‌زیره‌كه‌ وه‌ك كۆمیسیونى راژه‌ى سیڤیل كه‌ به‌رامبه‌ر (ئه‌نجومه‌نى راژه‌یه‌ له‌ كوردستان) كه‌ به‌داخه‌وه‌ هیشتا نه‌كوتۆته‌ كار كه‌واته‌ جیاكردنه‌ویه‌ك هه‌یه‌ نێوان پۆسته‌ سیاسیه‌كان له‌گه‌ل پۆسته‌ ئیداریه‌كان. ئه‌م ده‌زگایانه‌ به‌ به‌رده‌وامى په‌ره‌ده‌دات به‌ ئاستاى كارمه‌نده‌ ئیداریه‌كان بۆیه‌ ده‌توانن دیده‌ى وه‌زیركه‌ به‌ كارا ئه‌نجام بدن به‌ كه‌مترین ده‌ستێوه‌ردان له‌ لایه‌ن وه‌زیره‌وه‌ له‌ كاتێكا كه‌ زور پرۆژه‌ى جواراجور و ئالوزیان به‌ده‌ستوه‌یه‌. به‌ڵام له‌ كوردستاندا ده‌بینین له‌ گه‌ڵ ئه‌وه‌ى كه‌ وه‌زیره‌كان زیاتر له‌ سه‌ر بنه‌ماى سیاسى هه‌لبژێردراون سه‌ره‌راى ئه‌وه‌ش ده‌چنه‌ ناو ورده‌كاریه‌ ته‌كنیه‌كانى وه‌زراته‌كانیانه‌وه‌. ئه‌مه‌ش به‌ ئاشكرایى ده‌رده‌كه‌وێت له‌كاتى چاوپێكه‌وتن له‌ گه‌ل هه‌ندێك له‌ وه‌زیره‌كاندا كه‌ وه‌ك به‌رێوه‌به‌ره‌ گشتیه‌كان قسه‌ ئه‌كه‌ن له‌ جیاتى ئه‌وه‌ى ستراتیژه‌ت و به‌رنامه‌ و دیده‌ى خۆیانمان بۆ هه‌لسه‌نگێنن. له‌ لاێكى تره‌وه‌ سه‌ره‌راى ئه‌وه‌ى سروشتى سیسته‌مى ئیداره‌ى كوردستان كه‌ بیروكراسیه‌تێكى زۆرى تیدایه‌ و له‌گه‌ل بچوكى ژماره‌ و جۆرى پرۆژه‌كانى حكومه‌ت به‌ به‌راورد له‌گه‌ڵ وڵاتانى پێشكه‌وتوو, ده‌توانین دیارده‌ى چونه‌ ناو وه‌دره‌كاریه‌كانى كارى وه‌زارته‌كانه‌وه‌ له‌ لایه‌ن وه‌زیره‌وه‌ به‌ بابه‌تانه‌وه‌ ته‌ماشابكه‌ین كه‌ لێره‌دا بۆمان دووپات ده‌بێته‌وه‌ كه‌ پێویسته‌ پۆستى وه‌زیر له‌ لاى ئێمه‌ زۆر زیاتر له‌ سه‌ر بنه‌ماى لێهاتوكراتیه‌ت بێت له‌ وه‌ى له‌سه‌ر بنه‌ماى سیاسى بێت ته‌نانه‌ت له‌م كابینه‌ى داهاتودا.  

 له‌ ئه‌نجامدا كه‌سى لێهاتوو بۆ پۆستى وه‌زیر له‌ كابینه‌ى داهاتودا ده‌بێ "لێهاتوكرات" بێت واته‌ جگه‌ له‌وه‌ى كه‌سێكى سیاسى یان لایه‌نگرى پارتێك بێت, ده‌بێت: 
1. دیده‌ و به‌رنامه‌یكى روونى هه‌بى بو وه‌زاره‌ته‌كه‌ى
2. لایه‌نى ئه‌خلاقى به‌رز بێت چ تایبه‌ت و چ پیشه‌یى كه‌واته‌ پێویسته‌ لێكولینیوه‌یه‌كى ورد بۆ مێژوى بكرێت ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر ئه‌زمونى ده‌ره‌وه‌ى وه‌لاتیشى هه‌بێت
3. تواناى ئیدارى هه‌بێ كه‌ ئه‌مش پێَوه‌رى خوى هه‌یه‌ وه‌ك تواناى داهێنان و به‌ئه‌نجام گه‌یاندنى ئامانجه‌كان
4. شاره‌زاییى ته‌واوى له‌ بوارى وه‌زارته‌كه‌ى هه‌بێت پێش ئه‌وه‌ى پۆسته‌كه‌ پێى بدرێت
5. تواناى گفتوگۆى بابه‌تانه‌ى له‌گه‌ل په‌رله‌مانتاران و له‌گه‌ل مله‌تدا هه‌بێت
6.تواناى كارلێكردنى ته‌واو هه‌بێت له‌گه‌ل كارمه‌ند و سودوه‌رگره‌كانى په‌یوه‌ست به‌ وه‌زاره‌ته‌كه‌یه‌وه‌
7.تواناى هه‌بێت كه‌ متمانه‌ى سه‌رۆك وه‌زیران و په‌رله‌مانتاران به‌ده‌ست بێنێت له‌ رێى ئه‌وه‌وه‌ كه‌ مۆدێلێكى گونجاوى خۆمانه‌ دابرَژێت له‌ بوارى كارى وه‌زاره‌ته‌كه‌ىدا كه‌ ته‌نها ئاوێنه‌ نه‌بێت بۆ بۆچونى راۆژكارێكى بیانى."


د.هێژا سندى
دكتورا له‌ زانستى كارگیرى دا
 سه‌رۆكى به‌شى زانستى ڕامیارى و كۆمه‌لایه‌تى-زانكۆى دهوك.
 ئیمێل:heja_sindi@yahoo.co.uk

* ئەم بابەتە لە رۆژنامەی "رووداو" ی  ژمارە ٢٠٥  لە ٢٠١٢/٤/٢ بلاوبوەتەوە
*سوێند خواردنی کابینەی حەوتەم لە رٶژی ٢٠١٢/٤/٥ دا بوو

Friday 2 March 2012

ملەت و پەرلەمان وکابینا شەشێ دناڤبەرا ئەرکێن روژانە و خەونێن ماموستایەکێ زانکویی دا



 لە 19\11\2009  ئەم وتارەم بەناو نيشانى "مللەت و پەرلەمان و كابينا شەشێ دناڤبەرا ئەركێن روژانە و خەونێن ماموستايەكێ زانکۆيێ دا" لە روَژنامەى "ئةڤرو" دا بڵاوم كردبۆ وە."ماناى كەمتر لە مانگێك دواى له دايكبوونى كابينەى شەشەمى حوكمەتى هەرێمى كوردستان کە لەناو هەل و مەرجێكى تايبەتدا بو!
بەم ووتارە هەوڵم داوە رێنمايى لايەنە پەيونديدارەكان بكەم بۆ:
پێويستى "تەكنوكراتيەت" نەك تەنها بۆ وەزيرەكان بەڵكو بۆ ئەندامانى پەرلەمانيش, و هەروەها پێويستى بە ميكانزمێك بۆ بەشداركردنى گەل لەدروستكردنى بريارى خزمەت گوزارى دا, ديسان جەخت كردن لەسەر خزمەتگوزارى جۆرى (كواليتى) و چەند خالَێكى تر دەربارەى حوكمرانى 
.سەردەمانە كە زۆر گرنگن



گه‌له‌ك جار ئه‌م دبیستین كو دامه‌زراندنا كابینه‌كا نوى دژیا هه‌ر كومه‌لگه‌هه‌كێ قوناغه‌كا دیه‌ و یا ته‌مام كه‌ره‌ بو پروسا بێشڤه‌برنا رامیارى و ئیدارى دژیا وێ كومه‌لگه‌هێدا. و هه‌ر چه‌نده‌ ئه‌ڤ بوچونه‌ گه‌له‌ك جارا یا راسته‌ و پێتڤیه‌, نه‌خاسمه‌ لسه‌ر ئاستێ رامیارى ڤه‌ كو خه‌باتا دیروكى و زنجیره‌ گه‌له‌ك جار دبیته‌ ئه‌گه‌رێ بده‌ستڤه‌ئینانا ئارمانجێن نه‌ته‌وه‌ى, لێ به‌لكى دبوارێ رێڤه‌برنێدا پێتڤیه‌ ئه‌م دووباره‌ هزرێ لێ بكین وببَێژین كو ژبلى ئه‌گه‌ر هنده‌ك پروژێن ده‌م درێژ یێن كو ده‌مێ پێتڤى بو بجهئیناندنا ڤان جوره‌ پروژان درێژتره‌ ژ ژیێ ئیك كابینه‌, دبێژین نه‌هه‌مى جاران هه‌مان پیڤه‌ر دگه‌ل ئه‌ڤ كارێ دوێ یێ حوكومه‌ته‌انَ دئێنه‌بكارئینان, ئه‌وژى كارێ ریڤه‌برنێَ یه‌ یان وه‌كو بزمانێ زانستَێن رێڤه‌برنێ دبێژنێ "خوشكرنا ژیانا مله‌تى" و اته‌ ئیدارا  كاروبارێن خزمه‌ت گوزاریێو گه‌شه‌پێدانێ.

 دڤێ چه‌ندێ دا ئه‌ز دبێژم كو رامانا ڤێ بوچونێ ئه‌و نینه‌ مله‌ت ببته‌ وه‌ك مشكێن تاقیگه‌ها كو هه‌ر كابینه‌ك یان وه‌زاه‌تكا نوى  فه‌لسه‌فه‌كا خزمه‌ت گوزاریێ یا نوى و كومه‌له‌كا رێنما و میكانزمێن نوى بهاڤێته‌ لسه‌ر پشتا دام و ده‌زگه‌هێن خو ژلایه‌كێڤه‌ و لسه‌ر هاوه‌لاتیژى ژلایه‌كدیڤه‌ كو ره‌نگه‌ هه‌ردو لا دئاماده‌ نه‌بن بو مامه‌له‌كرنا گونجاى دگه‌ل نیوكرنێ بێ په‌یداكرنا ژێرزه‌مینێن هزرى و ته‌كنیكى یێن پَێتڤى. لى, دگه‌ل هندێ دیسان پێتڤیه‌ ئه‌ز بێژم كو گوهرینێن چه‌وانى (نه‌وعى) پێتڤینه‌ دڤێ قوناغێ لێ كى و چه‌وا و كه‌نگى پروگرامێن رێڤه‌برنا گه‌شه‌پێدانێ دێنه‌ كرن؟

دمێ ئه‌م ئیشاره‌تێ دده‌ین ب بگوهرینێن چه‌وانى و پتر ژ گهورینێن ژماره‌یى, مه‌به‌ست ئه‌و نینه‌ كو مه‌ نه‌ڤێت خه‌لكێ گونده‌كێ بێ سه‌نته‌ره‌كێ ساخله‌میێ بن یان ژماره‌كێ خه‌لكێ مه‌ بێ قوتابخانه‌بن, لێ مه‌به‌ستا مه‌ ئه‌وه‌ كا دێ ج بروگرام ئێنه‌ دانانێ بو نمونه‌ بو پێشڤه‌برنا كارىّ خه‌سته‌خانا یان وێ سه‌نته‌رێ كو بكارت براستى خزمه‌ته‌كا نایاب و لدیوف پیڤه‌رێن مودێرن پێشكه‌شى هاولاتى بكه‌ت چ ژلاى فه‌نى ڤه‌ واته‌ ساخله‌میێ چ و ه‌ك ره‌فتار و بایه‌غ پێ دان ب هاولاتى ده‌مى دبیته‌ نه‌ساخ و دكه‌ڤیته‌ دبه‌رپرسیاره‌تیا ڤێ ده‌زگه‌هى یان وى َ!
یان ئایه‌ دێ چ پروگرام ئێنه‌ دانانێ دا ژیا ناڤه‌نجىیا تاكه‌ كه‌سێ مه‌ شینا شێست سال بیت, ببته‌ شیٍست وپێنج ل 10سالێن بهێن؟.
 یان شینا ژمارێن ده‌رچوێن زانكو و په‌یمانگه‌هێن مه‌ پتر لێ بێن به‌لكى موكم تر لێ بن كو شینا ئه‌م پترترین قوتابیا وه‌رگرین و نه‌چار ژمارا كولیژا زێده‌كن , به‌لكى بشێن جورێ ده‌رچوێن خو چێتر لێ بكه‌ین نه‌ ته‌نها ژلایێ زانستى ڤه‌ به‌لكى وه‌ك ره‌فتارا كه‌سوكى و ره‌فتارا پروفیسیونال (یا كارى) چونكى مه‌ دڤێ قوناعێ دا دڤێت ئه‌و دختور نه‌ به‌س دختوره‌ك بیت ل وێ سه‌نترێ  كو كه‌یفا مه‌ دێت و هه‌ستا مه‌ یا نه‌ته‌وه‌یى پێ به‌رز دبیت ده‌مێ ئه‌م به‌رهه‌مێ زانكوێن خو دبینین, به‌لكى مه‌ دڤێت ئه‌و تاكه‌ كه‌سه‌ بیت بزانیت دێ چه‌وا به‌شداربیت دپروسا پێشڤه‌برنا ئاستى ساخله‌میێ بگشتى!
 هه‌ر وه‌سا مه‌ خودان كار یان ئابورزان دڤێن ژكولیژێن كارگێریێ و ئابوریێ نه‌ كارمه‌دنێن ساڤا ل ده‌زگه‌هێن فه‌رمى ل هیڤیا موچه‌ێ بن سه‌رێ هه‌یڤى.َ یان ئه‌و ده‌رچوێن كولیژێن دى ئه‌وێن دبنه‌ ماموستا كا نه‌ دێ چه‌ند ئاستێ زانیاریا هشك ل ده‌ف قوتابیێ مه‌ به‌رز كه‌ن به‌لكى دێ چه‌وا شیان هه‌بن دا خودان رول بن د پروسا په‌یداكرنا گه‌نجه‌كێ كوردستانى یێ براستى زانا بیت و خودان كه‌سایه‌تیكا كاریگه‌ر و به‌رهه‌م دار بیت. یان ڤه‌كولینێن دێنه‌ كرنێ ل زانكو و په‌یمانگه‌ها بمه‌ره‌ما هندێ كو لدوماهیێ كومه‌ل درێیا ده‌زگه‌هین جودا جودا مفایێ لێ وه‌رگرن به‌لێ بشه‌رته‌كێ كو مفایێ وان ڤه‌كولینا بێنه‌ پیڤاندن و دیاركرن, نه‌ ته‌نها ڤه‌كولین بو به‌رزكرنا پله‌ێین زانستیا ماموستایان بیت!

 براستى برسیارێن ئه‌ڤ جوره‌ پێتڤیه‌ بێنه‌ ئازراندنێ دڤێ قوناغێدا و دهه‌مى بوارێن دى یێن كاریگه‌رلسه‌ر ژیانا تاكه‌ كه‌سى و كومه‌لگه‌كا مه‌ بگشتى چ بوارێ چاندنێ بیت یان ئاڤادانكرنێ یان كه‌هره‌ب یان هه‌تا چاند و ئه‌دب بیت چونكى دیسان دبێژم كو گرنگیا رێڤه‌برنێ و پلاندانانێ یان گه‌شه‌پێدانێ نه‌ به‌س مه‌زاختنا پارێن مله‌تىنه‌(بودجه‌) بو ناوچه‌كێ, به‌لكى مفا وه‌رگرتنه‌ ژ بودجێ و هه‌بونا دیده‌كا روهنه‌  ژلایێ به‌رپرسا وخه‌لكێ پێگڤه‌ كا دێ ئه‌ڤ پارێن هه‌ مه‌ به‌ره‌ف كێرێ بن؟

ددیتنا من دا حوكمه‌ت و بابه‌تا كاروبارێن خزمه‌ت گوزاریێ و چه‌وا خه‌لك چاڤ ل رێیه‌َ دێ چه‌وا ره‌فتارێ دگه‌ل بودجێ كت و ئایه‌ دێ چ جورێن پروژا ده‌ست نیشان كت و چه‌وا دێ جێ به‌ جێ و ئایه‌ كونترولكرنا  گه‌نده‌لیا ئیدارى دێ چه‌وا بیت, بابه‌ته‌كا گه‌له‌ك گرنگه‌ و نه‌وه‌ك هنده‌ك تێدگه‌هیت كو خوشكرنا ژیانا مله‌تى واته‌ رَیڤه‌برنا كارێ گه‌شه‌پێدانێ ته‌نها كارێ ئێك لایه‌ ئه‌وژى یا حكومه‌تێ یه‌ بتنێ چونكى رولێ هاوه‌لاتى روله‌كێَ "وه‌رگره‌" و نه‌ یێ "دانه‌ره‌" دناڤ ڤێ په‌یوندیا هه‌ڤ پشك یا هه‌ردوو لایه‌نا.
گومان تێدا نینه‌ هاتنا قه‌بارێن نوى دمه‌یدانا رامیاریى دا دێ كارتێكرنا خو هه‌بیت نه‌ ته‌نها لسه‌ر گه‌رم و گوریا ئه‌ركێ جاڤدێریێ وه‌ك ئه‌ركه‌كێ به‌رلمانێ, لێ لسه‌ردارشتنا نه‌خش و پلان دانانێ ژى.ً له‌وما دڤێ چه‌ندێ دا یا فه‌ره‌ ئه‌م بێژین كو پێتڤیه‌ ئاستێ ته‌كنو كراتى یێ ئه‌ندامێن به‌رله‌مانێ وئه‌زمون و شیانێن وان د بوارێن رێڤه‌برنا حوكمه‌تێ كێم تر نه‌بیت ژ وه‌زیر و به‌رپرسێن دى یێن ریڤه‌برنێ  و نه‌ ته‌نها مه‌له‌ڤان بن د بوارێ یاسایێڤه‌ یان هێزا خو ژ بوچونا رامیاریێ وه‌رگرن. ئه‌ڤ چه‌نده‌ براستى دبیته‌ ئه‌گه‌رێ ده‌وله‌مه‌ندكرنا گه‌نگشێن گه‌شه‌پبَدانێ و پروژبَن گرێداى كو هه‌ر ئێك ژ وه‌زارتێن كابینا حكومه‌تێ نیونه‌راتیێ دكه‌ت ودێ وه‌كت كو كارێ حكومه‌تێ موكوم تر بیت چونكى گه‌نكه‌شه‌كرنا به‌رله‌مانتارن چ دگه‌ل خو, چ ده‌مێ بانگه‌شه‌كرنا وه‌زیره‌كێ دكه‌ن دبیته‌ ئه‌گه‌رێ بریاره‌كا كوك كو بزمانێ یاسا ناسا دبێژنێ "یاسا" لى بزمانێ رێڤه‌برنێ دبێژنێ "بریار "و یا خویایه‌ دناڤ ئه‌وێن په‌ره‌پێدانێ ددنه‌ بوارێ رێڤه‌برنێ گوتنا دبێژیت "بریارا باش لسه‌ر زانیارین باش رادوه‌ستیت" .هه‌لبه‌ت ئه‌ڤ چه‌نده‌ بیرامن ل گه‌نگه‌شه‌پێدانێن سیناتورێن ئه‌مریكا دده‌ت كو براستى ب تێر و ته‌سه‌لیه‌كا زێده‌ زانیاریانه‌ و شه‌هرازییێ دانوستاندنێ دكه‌ن و ژ هه‌مى لایه‌نا ڤه‌ چ ساخله‌مى چ ئابورى یان چ جڤاكى بیت دمێ دڤان روژان موژیلى چاكسازیا سیسته‌مێ ته‌ندورستیێ بون ل ولایه‌تێن ئیكگرتو. 

به‌لێ. یا دروست نینه‌ هه‌كه‌ر مه‌ به‌راورده‌كا ساده‌ گێراند دناڤ به‌را ئاستێ پێشڤه‌چونا پروسا رامیارى و هه‌لبژارتنێن مه‌ دگه‌ل وان كومه‌لگه‌هێن خودان ئه‌زمونه‌كا كه‌ڤنتر د دامه‌زراندنا دیموكراسیتێ و ده‌زگه‌هێن پێتڤى ,به‌لێ دیسان ژلایه‌ك دیڤه‌ یا دروست نینه‌ ئه‌م ژبیرا خو ببین كو مله‌تێ مه‌ و نه‌خاسمه‌ توخمێ ناڤه‌نجى (التبقه‌ الوستى)  كو ئه‌و به‌شه‌ یێ پترترین مروڤێن ته‌كنوكرات و خودان ئه‌زمون و شیانێن ئیدارىو فه‌نى و زانستى ئه‌ڤرو بخوڤه‌ دگریت, دبێژم مه‌رج نینیه‌ كێمتر بزانن چ ژ وه‌زیر و به‌رپرسێن سه‌ره‌كى د دام و ده‌زگه‌هێن به‌ر برس ژ رێڤه‌برنا كاروبارێن خه‌لكێ یان ژ ئه‌ندامێن په‌رله‌مانێ یان هه‌ر جڤاكێن دى یێن نیونه‌رایه‌تیا خه‌لكێ دكه‌ن دگه‌ل رێزگرتنا من بو رولێ هه‌مى لایا!

 گه‌له‌ك باشه‌ ده‌مێ به‌رله‌مانتار چاڤپێكه‌فتنێ دكت چ دگه‌ل هاولاتیا راسته‌وخو چ دگه‌ل راگه‌هاندنێ. لى, دبیت هنده‌ك میكانزمێن دى هه‌بن دا پتر مفا بێته‌ ورگرتنێ ژ په‌یوندیێ دگه‌ل مله‌تى چونكى مه‌ره‌م ژ په‌یوندیكرنێ به‌رفرهتره‌ ژ ته‌نها چه‌سپاندنا هنده‌ك تێگه‌هێن ساده‌ ێن دیموكراسیه‌تێ ئه‌وێن دبێن كو مه‌رما دیموكراسیه‌تێ ئه‌وه‌ خه‌لك ده‌نگێ خو بگه‌هینیت. به‌لكى ئه‌م ل ڤیرێ دبێژین كو دیموكرسیه‌تا ب مفا ئه‌وه‌ یا خه‌لك ژ دل به‌شداربن دچێكرنا ئایندا خو و هاریكاریا په‌رله‌مانتاران بكن دخركرنا زانیارین ژماره‌یى یێن هویر و راست و جهێ باوریێ كو ببنه‌ ژێرزه‌مینه‌كا باش بو پێشكه‌كرنا ئاریشه‌ و داخوازین وان بجوره‌كێ زانستى و توكمه‌ بو كابینا حكومه‌تێ. ژلایه‌كدیڤه‌ یا فه‌ره‌ ئه‌م به‌رجاڤ وه‌رگرین كو رێژه‌كا نه‌ خوینده‌وار یان ژنێن مالا یان بچویك هه‌نه‌ دكومه‌لگه‌ها مه‌ كو ره‌نگه‌ گه‌له‌ك بوچونێن به‌ركه‌فتى هه‌بن. ئه‌ڤ مروڤێن هه‌ نابیت بێ به‌ش بن دبه‌شدار بونێ دچێكرنا بریاراین روژانه‌ د ژیانا خو دا.  پێتڤیه‌ چ حكومه‌ت چ ئه‌ندامَێنَ په‌رله‌مانێ دیار بكه‌ن كا چ جوره‌ بروگرام دارشتینه‌ دا خو بگه‌هینین ڤان مروڤان و كا دێ چه‌وا دان و ستاندنێ دگه‌ل وان كن دا بشێن وان به‌شدار بكه‌ن دپروسا گه‌شه‌پێدانێ و لدیوف گوتنا  بناڤ و ده‌نگ یا كو رێڤه‌برنێ و دیموكراسیه‌تێ بێگڤه‌ گرێدت ئه‌وژى " گه‌شه‌پێدانێ (دگه‌ل) مله‌تى بكین, نه‌ (بو) مله‌تى"!چونكى هه‌تا مله‌ت به‌شدارنه‌بیت چ ب پاره‌ واته‌ تاكس یان ب رولێ هه‌ڤبشك, ئه‌و مله‌ت نه‌ خو بخودانێ ده‌ست كه‌فتان دبینیت و نه‌ دپارێزیت.

  ژ ئاله‌ك دیڤه‌ پێتڤیه‌ چڤاكا مه‌دنى وه‌ك سه‌ندیكا یێن دختورا یان ماموستا یان ندازیارا بو نمونه‌ یان یانا و كومه‌لێن ره‌وشه‌نبیریێ كو باشترین جهن بو خركرنا ئاستێ ناڤه‌نجیه‌ د جڤاكێ دا رولێ خو یێ كلاسیكى بگهورن ئه‌وێ گرێداى بهه‌وایێن ره‌وشه‌نبیریا "به‌ر لێڤێن ئاڤێ"  یان به‌ره‌نگاریا به‌ر ته‌نگ ژ به‌رژه‌وه‌ندیێن ئه‌ندامێن خو. براستى ئه‌ڤ جهێنهه‌ یێن كو ئه‌ز ناڤێ "كانیێن شیانا" لى داتنم دشێن رولێ "به‌رله‌مانانێن بجویك و تایبه‌تمه‌ند" ببینیت, َ چونكى وه‌كى مه‌ گوتى دكارن وه‌سا خو پێش كه‌شى حكومه‌تێ بكن كو جهێن زانێنى َنه‌ و دكارن به‌رسڤێن كه‌له‌گ كویر بو پرسیارێن مه‌زن د بوارێ خو دا بدنه‌ حكومه‌تێ و به‌رله‌مانتاران و بڤى ره‌نگى دبنه‌ پال پشت بو حكومه‌تێ و خه‌لكێ پێگڤه‌َ و هوسا دێَ خه‌ونێن مه‌له‌تى و خه‌ونێن وى ماموستایێ زانكویێ ژى بجه ئێن!

 د.هێژا سندی

Friday 10 February 2012

Welcome back: By Heja Sindi


Welcome back
to the kingdom of shadows...
to admirers and jealous
to the chairs and tables
where nobody could miss
wherever turns the face

welcome back
where eyes envy soles
and blesses turn to gossip
there's so much noise here
someone sneaking behind
waiting for the one chance
crippling on stairs of time
a dream shoots in one second
while you are talking to else
whispering from behind…
"hello"!

Welcome back
from kingdom of rights
from the 'words is trust'
old faces with same smiles
same places but different time
welcome back
from ages ahead  
and generations marching
beyond the orange sun
gently hugged by the clouds
bringing you back home
to the kingdom of shadows...
to admirers and jealous
Welcome back!